Ο συλλέκτης Γιώργος Βογιατζόγλου αγαπά και τιμά τη ζωγραφική και στηρίζει ιδιαίτερα τους νέους καλλιτέχνες. Στα τρία πρώτα χρόνια λειτουργίας της, η Πινακοθήκη, εκτός από την παρουσίαση έργων της Συλλογής, οργάνωσε τέσσερις εκθέσεις, δύο ατομικές και δύο ομαδικές, με έργα ταλαντούχων νέων καλλιτεχνών. Επίσης, στο βιομηχανικό κτίριο δίπλα στην Πινακοθήκη, γνωστό πλέον ως Κτίριο 1, συνεχίζεται η φιλοξενία νέων, αποφοίτων Σχολών Καλών Τεχνών από όλη την Ελλάδα.
Η παρούσα έκθεση δίνει την ευκαιρία στις νέες δυνάμεις να δηλώσουν την παρουσία τους στο χώρο της σημερινής ελληνικής εικαστικής πραγματικότητας. Δεκατρείς ζωγράφοι, απόφοιτοι του 2ου Εργαστηρίου Ζωγραφικής του Τμήματος Εικαστικών και Εφαρμοσμένων Τεχνών του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας, που εδρεύει στη Φλώρινα, μαθητές όλοι του ζωγράφου Γιάννη Καστρίτση, που αποφοίτησαν τα τελευταία πέντε χρόνια, εκθέτουν έργα τους σε μια ομαδική έκθεση χωρίς δεσμευτικό θεματικό περιεχόμενο.
Η επιλογή των εκθετών έγινε σε συνεργασία με τον Καθηγητή τους Γιάννη Καστρίτση, λαμβάνοντας υπ’ όψιν ότι στη δουλειά τους υπάρχουν στοιχεία που θα μπορούσαν ίσως να εξελιχθούν και να αποτελέσουν αξιόλογες εικαστικές προτάσεις στο μέλλον, είτε εναρμονισμένες με την υπάρχουσα εικαστική σκηνή, είτε – γιατί όχι; ανατρέποντάς την.
Βέβαια, ανάμεσα στα έργα που εκτίθενται, υπάρχουν έργα που ξεχωρίζουν. Ο υποψιασμένος φιλότεχνος θα μπορούσε εύκολα να εντοπίσει τις δυναμικές εκρήξεις της γραφής και του χρώματος σε ορισμένα έργα, την ομορφιά του τυχαίου σε άλλα, ή την ποιητική διάθεση, αλλά και μια ανησυχία και πειραματισμό για την κατάκτηση μιας προσωπικής γλώσσας.
Ο τίτλος της έκθεσης, ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΣΚΑΛΙ, προέρχεται από το ομώνυμο ποίημα του Κωνσταντίνου Καβάφη. Η επιλογή του αναδεικνύει τη σχέση ζωγραφικής και ποίησης. Ο ποιητής συνέθεσε το ποίημα αυτό σε ηλικία 32 ετών αλλά το δημοσίευσε το 1899, τέσσερα χρόνια μετά. Ο Καβάφης δημιουργεί έναν φανταστικό διάλογο ανάμεσα στον Θεόκριτο, κορυφαίο εκπρόσωπο της βουκολικής ποίησης και στον νεαρό ποιητή Ευμένη. Με αυτόν τον τρόπο καταγράφει τόσο την ανησυχία του σχετικά με την περιορισμένη ποιητική του παραγωγή όσο και την σπουδαιότητα της Ποιητικής Τέχνης. Όταν ο Καβάφης δημοσίευσε το Πρώτο Σκαλί, το σύνολο του έργου του ήταν μόλις έξι ποιήματα – είχε συνθέσει άλλα 27 ποιήματα μέχρι τότε, τα οποία όμως αποκήρυξε αργότερα.
Αλλοίμονον, είν’ υψηλή το βλέπω,
πολύ υψηλή της Ποιήσεως η σκάλα΄
……………………………………………….
Κι αν είσαι στο σκαλί το πρώτο, πρέπει
να ‘σαι υπερήφανος κ’ ευτυχισμένος.
……………………………………………….
Εδώ που έφθασες, λίγο δεν είναι΄
τόσο που έκαμες, μεγάλη δόξα.
Σε μια τέχνη που τόσο δύσκολα κατακτάται, το να κατορθώσει κάποιος να δημιουργήσει έστω και ένα μικρό σε έκταση έργο, αποτελεί πολύτιμο επίτευγμα.
Δεν είναι σπάνιο για έναν ζωγράφο να διακριθεί με έργα που φιλοτέχνησε σε νεαρά ηλικία. Ο Αμερικανός Jean-Michel Basquiat (1960-1988) πέθανε 28 ετών. Το ενδιαφέρον για τα έργα του παγκοσμίως παραμένει αμείωτο. Μεγαλοσυλλέκτες και Μουσεία πληρώνουν εκατομμύρια ευρώ για να τα αποκτήσουν. Λίγο μεγαλύτερος έφυγε από τη ζωή ο Ιταλός δημιουργός Amedeo Modigliani (1884-1920), ένας από τους σπουδαιότερους ζωγράφους του 20ου αιώνα. Οι Έλληνες ζωγράφοι Ιωάννης Αλταμούρας (1852-1878) και Περικλής Πανταζής (1849-1884) έφυγαν επίσης πολύ νέοι, αφήνοντας σημαντικό έργο πίσω τους.
Ο Δημήτρης Μυταράς και ο Αλέκος Φασιανός, δύο από τους πλέον γνωστούς και αγαπητούς Έλληνες ζωγράφους, δημιούργησαν εξαιρετικά έργα στα νεανικά τους χρόνια, ίσως ανώτερα και από έργα της ώριμής τους δημιουργικής περιόδου. Ο Γιώργος Λάππας, ο μεγάλος Έλληνας γλύπτης, που έφυγε πρόσφατα από τη ζωή, εξέθεσε το 1981 στη γκαλερί Ζουμπουλάκη, στην πρώτη ατομική του έκθεση, έργα ανεπανάληπτα που δημιούργησε τα δύο τελευταία χρόνια της φοίτησής του στην ΑΣΚΤ της Αθήνας. Δεν θα μπορούσα να μην αναφερθώ και στα νεανικά έργα του Εδουάρδου Σακαγιάν, Τάσου Μαντζαβίνου και Γιώργου Ρόρρη, καταξιωμένων σήμερα καλλιτεχνών, που τάραξαν τα νερά της ελληνικής εικαστικής σκηνής όταν πρωτοπαρουσιάστηκαν.
Στις αρχές της δεκαετίας του ’90, μια ομάδα νέων Άγγλων καλλιτεχνών, γεννημένοι οι περισσότεροι στα μέσα της δεκαετίας του ’60, οργάνωσαν, τις ιστορικές πλέον εκθέσεις, Freeze, Brilliant, Sensation κ.α. και κατόρθωσαν να κερδίσουν το ενδιαφέρον των ΜΜΕ, να επιβληθούν στην Βρετανική εικαστική σκηνή, να την κατακτήσουν και σύντομα να διακριθούν με το έργο τους στο χώρο της τέχνης διεθνώς. Είναι γνωστοί σαν ΥΒΑs (Young British Artists). Ανάμεσά τους κορυφαίοι δημιουργοί με διεθνή αναγνώριση, όπως οι Damien Hirst, Sarah Lucas, Trecey Emin, Liam Gillick, Fiona Rae, Gary Hume, Mat Collishaw, Gilian Wearing, Sam Taylor-Wood, Rachel Whiteread, Douglas Gordon και πολλοί ακόμη. Είναι αυτοί που άνοιξαν το δρόμο σε νέους και πολύ νέους καλλιτέχνες προς την καταξίωση και την επιτυχία.
Για τους Έλληνες νέους καλλιτέχνες ο δρόμος προς την επιτυχία είναι βέβαια αρκετά δυσκολότερος. Τηρουμένων των αναλογιών, ορισμένοι έχουν επιτύχει μια σχετικά αξιόλογη παρουσία και στο εξωτερικό. Εύκολα μου έρχονται στο μυαλό ο Γιάννης Βαρελάς, η Δέσποινα Στόκου, ο Βασίλης Αβραμίδης, ο Γιώργος Κόντης και ο Πάνος Παπαδόπουλος.
Παλαιότερα αποτελούσε κοινή πεποίθηση ότι το έργο ενός ζωγράφου αναγνωρίζεται και «παίρνει αξία» μετά τον θάνατό του. Στα χρόνια μας, διευθυντές Μουσείων, τεχνοκριτικοί, επιμελητές, γκαλερίστες, συλλέκτες, όλοι επιθυμούν να είναι οι πρώτοι που θα αναδείξουν τη δουλειά νέων ταλαντούχων καλλιτεχνών. Να ανακαλύψουν το νέο αστέρι και να δικαιωθούν για τις επιλογές τους. Προτιμούν τη «νέα τέχνη», ό,τι νεώτερο στην τέχνη, τη σημερινή πρωτοπορεία.
Κάθε τι νέο είναι ενδιαφέρον.
Χρίστος Χριστοφής
Μάρτιος 2016
* «Everything that’s interesting is new», τίτλος έκθεσης της Συλλογής του Δάκη Ιωάννου, Αθήνα, 1990, που προέρχεται από το Truisms, 1984, της Αμερικανίδας εικαστικού Jenny Holzer.