Δημοτική Πινακοθήκη Χανίων, 20.01.17 – 20.04.17 Στην περίπτωση της Ελλάδας, ο Μοντερνισμός είναι μία τάση (φιλοσοφία, ιδεολογία, τρόπος ζωής, θα έλεγα καλλίτερα) με δύο κύριους άξονες:
1. Την εναρμόνιση με το ρεύμα απλοποίησης της φόρμας και αυτονόμησης αυτής και του χρώματος από εικονιστικές παραπομπές, που διέτρεχε την Ευρωπαϊκή τέχνη από τις αρχές του 20ου αιώνα και κλιμακωνόταν στον μεσοπόλεμο όταν τα διάφορα κινήματα (φωβισμός, κυβισμός, φουτουρισμός, ντανταϊσμός, σουρεαλισμός) έτειναν να καταλήξουν σε μία συνισταμένη: την αφαίρεση.
2. Το ενδιαφέρον για ένα παραγκωνισμένο από την επίσημη τέχνη, που ακολουθούσε ετεροχρονισμένα κάποιες διεθνείς τάσεις, παρελθόν και παρόν: τη λαϊκή τέχνη.
Ο Μοντερνισμός προσγειώθηκε αβίαστα και στην ώρα του. Πρώτος διδάξας ο Παρθένης και εφαρμοστές ζωγράφοι της γενιάς του ’30.
Ο Μοντερνισμός είναι στην Ελλάδα τάση νεωτερισμού με πολλές συνισταμένες, που θα γίνουν πιο ευκρινείς στην ώριμη πλέον μεταπολεμική του φάση, και όχι κίνημα με δομή, μανιφέστο και συγκεκριμένους εκπροσώπους. Το δίπολο, απλοποίηση φόρμας και χρώματος με βαθμιαία αποτίναξη του ζυγού της απεικόνισης και στροφή στη λαϊκή τέχνη, δεν είναι διόλου σχιζοφρενικό. Η απαλλαγή από τα επιφανειακά κοσμήματα και η αναζήτηση της καθαρής δομής σε φέρνει αβίαστα και αναπόφευκτα κοντά στον πραγματικό σου εαυτό. Πρόκειται για τη μοναδική ίσως τάση αυτογνωσίας στη σύγχρονη ιστορία πολιτικής και τέχνης. Άσε που η λαϊκή τέχνη απλοποιούσε τη φόρμα και έδινε σε αυτή και στο χρώμα της συμβολικό και όχι απεικονιστικό ρόλο αιώνες τώρα. Ο λαός τον Μοντερνισμό τον είχε μέσα του καθώς όπως στη ζωή του έτσι και στην τέχνη του ήταν αναγκασμένος να ακολουθήσει έναν απλό δρόμο λόγω φτώχιας πόρων. Οπότε θα μπορούσαμε, όχι αυθαιρετόντας πολύ, να αναγνωρίσουμε τον Μοντερνισμό σαν το πρώτο εγχώριο κίνημα στη σύγχρονη ελληνική τέχνη ή έστω σαν ένα αντιδάνειο. Μην ξεχνάμε πως την ελληνική παραδοσιακή τέχνη την εμελέτησαν οι διάφοροι Λε Κορμπυζιέ πριν αυτή έλξει τη δικιά μας γενιά του ’30.
Μετά τον πόλεμο με όπλο την αφομοίωση σε μεγάλο βαθμό από τους καλλιτέχνες, του παρελθόντος πάνω στο οποίο κάθονταν και την ώριμη πλέον άσκηση προς την αφαίρεση, αυτή η τάση ανδρώνεται, ορθώνεται και αναγνωρίζεται πλέον από το κοινό και την πολιτεία (παραγγελίες, επίσημες εκπροσωπήσεις). Οι κατακτήσεις της προπολεμικής εμπειρίας σε συνδιασμό με την άμεση και συγχρονισμένη επικοινωνία με τις διεθνείς κατευθύνσεις δίνουν στην Τέχνη μας το δυναμισμό που έχει και σήμερα, και δεν υπερβάλουμε καθόλου μιας και κάποτε είμασταν πολύ πίσω.
Αυτή η νέα και ορμητική δυναμική από το ’50 και μετά σημαίνει και το βαθμιαίο ξεκίνημα του τέλους του Μοντερνισμού, ως κύριας τάσης. Πρώτον γιατί παντού η τέχνη κινείται πλέον με τρελλές ταχύτητες προς κατευθύνσεις άπειρες και αντιφατικές. Δεύτερον στη εγχώρια πραγματικότητα οι πρωτοπόροι καλλιτέχνες είναι ελεύθεροι πια να προχωρήσουν προς την αφαίρεση και παραπέρα ή να επιλέξουν ακόμη και τη στροφή προς τα πίσω. Έτσι ο Μόραλης της γενιάς του ’30 και ο Κεσσανλής αυτής του ’50 εξελίσσουν γραμμικά τη δουλειά τους προς τη σύγχρονη πρωτοπορία, ο καθένας με τους ρυθμούς του. Αντίθετα ο προπολεμικά Ματισσιανά φρέσκος Τσαρούχης ακολουθεί αντίστροφη πορεία ως αναπόφευκτη συνέπεια της εντατικής μελέτης του πάνω στο φως και την ιδιοσυγκρασία των ανθρώπων στην Ελλάδα, σταθμεύοντας επ’ αόριστον στην αφομοιωμένη γλώσσα της παράδοσης. Ο Μοντερνισμός όμως έχει πλέον σφραγίσει επαρκώς και αλλάξει τα πάντα στην ελληνική τέχνη και τίποτε δεν είναι ίδιο με πριν, ακόμη κι αν φαίνεται ως τέτοιο.
Για την έκθεση επελέγησαν καλλιτέχνες της Συλλογής Βογιατζόγλου, γεννημένοι μέχρι το 1945, που τα έργα τους, έστω σε κάποια φάση της δημιουργικής τους πορείας, εμφανίζουν εκφραστικά μέσα που περιλαμβάνονται στο λεξιλόγιο του Μοντερνισμού.
Χρίστος Χριστοφής
Οκτώβριος, 2016