Η Πινακοθήκη Βογιατζόγλου, συνεπής στο ετήσιο ραντεβού της με το φιλότεχνο κοινό, παρουσιάζει την τέταρτη ενότητα έργων της Συλλογής.
Πρόκειται για καλλιτέχνες γεννημένους την πενταετία 1955-1960, ώριμους σήμερα, αγαπημένα παιδιά των συλλεκτών από πολύ νωρίς, με ξεχωριστή θέση στην ελληνική εικαστική σκηνή. Γνωρίζω προσωπικά τους περισσότερους, έζησα από κοντά την καλλιτεχνική τους πορεία και εκτιμώ το έργο τους. Ενδεικτικά θα αναφέρω τους Άγγελο Αντωνόπουλο, Ηώ Αγγελή, Χρήστο Γαρουφαλή, Μαρία Γιαννακάκη, Γιάννη Καστρίτση, Χρήστο Κεχαγιόγλου, Γιάννη Λασηθιωτάκη, Μιχάλη Μαδένη, Τάσο Μαντζαβίνο, Χρήστο Μποκόρο, Κώστα Παπανικολάου, Εδουάρδο Σακαγιάν, Μανώλη Χάρο, Γιώργο Χαρβαλιά, Αχιλλέα Χρηστίδη. Άλλοι τόσοι συνομήλικοί τους, ίσως λιγότερο γνωστοί στο ευρύτερο φιλότεχνο κοινό, συμμετέχουν στην έκθεση και αναδεικνύουν τον πλούτο της ελληνικής ζωγραφικής μέσα από τις επιλογές του συλλέκτη Γιώργου Βογιατζόγλου.
Στην ομάδα αυτή ανήκει και ο μεγάλος δημιουργός της νεότερης γενιάς, ο Νίκος Αλεξίου (1960-2011), καλλιτέχνης του χώρου και της ψυχής, που έφυγε πρόωρα από τη ζωή. «Κεντάει τον αέρα μ’ αραχνοΰφαντα μοτίβα που μετεωρίζονται ανάλαφρα, καταργώντας την βαρύτητα, αφήνοντας την ντελικάτη οντότητά τους να ερωτοτροπεί με το βλέμμα και το φώς», αναφέρει σε κείμενό της η Βασιλίκα Σαριλάκη.
Ένας ακόμη καλλιτέχνης, ο Πάνος Φειδάκης (1956-2003) δεν βρίσκεται στη ζωή. Αποφάσισε να φύγει «…μετά από 47 περιστροφές γύρω από τον ήλιο». Ο Φειδάκης θεωρείται «Ο τελευταίος επιφανής εκπρόσωπος μιας τσαρουχικής ζωγραφικής».
Οι ζωγράφοι αυτής της έκθεσης ανήκουν στην ονομαζόμενη Γενιά του ’80, ορισμένοι μάλιστα αποτελούν τον πυρήνα της. Σχεδόν όλοι εκπροσωπούν την ελληνική παραστατική ζωγραφική και ειδικότερα τον ανθρωποκεντρικό χαρακτήρα της.
Όταν το 2009 ο συλλέκτης Σωτήρης Φέλιος αποφάσισε να δημοσιοποιήσει τη Συλλογή του με την έκθεση «Το βλέμμα του χρόνου. Ιστορίες εικόνων» στο Μουσείο Μπενάκη, επέλεξε να παρουσιάσει τα έργα έξι παραστατικών ζωγράφων της Γενιάς του ’80. Τάσο Μαντζαβίνο, Χρήστο Μποκόρο, Κώστα Παπανικολάου, Εδουάρδο Σακαγιάν, Στέφανο Δασκαλάκη (Πινακοθήκη Βογιατζόγλου – ΠΡΑΞΗ 3) και τον νεότερο Γιώργο Ρόρρη (Πινακοθήκη Βογιατζόγλου – ΠΡΑΞΗ 5, που θα ακολουθήσει). Οι ίδιοι καλλιτέχνες εξακολουθούν να αποτελούν την ραχοκοκκαλιά της συλλογής Φέλιου, όπως μερικά χρόνια πριν αποτελούσαν τον κεντρικό πυρήνα της συλλογής Φρυσίρα. Προνομιακή θέση συνεχίζουν να έχουν και σε άλλες σημαντικές συλλογές. Έργα καλής, καθαρής, ζωγραφικής. Δεν είναι τυχαίο που βρίσκονται και στην συλλογή Βογιατζόγλου. Εξάλλου ο συλλέκτης Γιώργος Βογιατζόγλου μας έχει γνωστοποιήσει τις προθέσεις του. Θα ήθελε, μετά από καιρό, να λένε όσοι επισκέφτηκαν την Πινακοθήκη: «Η συλλογή Βογιατζόγλου είναι μια συλλογή καλής ζωγραφικής» (Κατάλογος έκθεσης ΠΡΑΞΗ 1, Σεπτ. 2013).
Οι θεωρητικοί της τέχνης προτιμούν να κατατάσσουν τους καλλιτέχνες σε γενιές, γενιές δεκαετιών. Όμως, συχνά, αυτή η ομαδοποίηση δημιουργεί περισσότερα προβλήματα από όσα προσπαθεί να λύσει. Αυτό ισχύει περισσότερο από ποτέ τις τελευταίες δεκαετίες. Οι δημιουργοί πορεύονται ανεξάρτητα. Τάσεις και κινήματα, ακολουθώντας τους ρυθμούς της εποχής, είναι και πολλά και βραχύβια. Ο καλλιτέχνης διαμορφώνει το έργο του ανάλογα με την καλλιτεχνική του φυσιογνωμία και την ιδεολογία του, ελεύθερος όπως ορίζει η μεταμοντέρνα συνθήκη.
Την δεκαετία του ’30 οι συνθήκες ήταν διαφορετικές. Η περίφημη Γενιά του ’30 δεν αφορά μόνο εκπροσώπους των εικαστικών τεχνών αλλά και της ποίησης, της πεζογραφίας, της μουσικής, του θεάτρου. Οι λέξεις που όριζαν το πλαίσιο της καλλιτεχνικής δημιουργίας για τη Γενιά του ’30 ήταν «Πρωτοπορία» και «Ελληνικότητα», όπως ήταν «Πρωτοπορία», τρεις δεκαετίες αργότερα, για τους εκπροσώπους της ονομαζόμενης Γενιάς του ’60. Για τους καλλιτέχνες της Γενιάς του ’80, άραγε τι θα είναι; Επιστροφή στη Ζωγραφική; Και τότε που θα ενταχθούν ο Νίκος Αλεξίου, ο Άγγελος Αντωνόπουλος, ο Νίκος Τρανός, ο Γιώργος Χαρβαλιάς, ο Μάριος Σπηλιόπουλος, ο Νίκος Ναυρίδης αλλά και ο Άγγελος Παπαδημητρίου, καθώς και οι νεότεροι Ζάφος Ξαγοράρης και Παντελής Χανδρής που ηλικιακά ανήκουν στην Γενιά του ’80;
Όταν επέλεξα τον τίτλο για το κείμενό μου, πρόθεσή μου ήταν να αναφερθώ στην ηλικιακή συγγένεια των καλλιτεχνών. Εκτός από την όποια ποιητική ευαισθησία που ίσως εμπεριέχει, αποτελεί και σχόλιο για την συνεχιζόμενη ομαδοποίηση των καλλιτεχνών σε τάσεις, κινήματα, γενιές. Ο τίτλος μου δίνει όμως και την δυνατότητα να επεκταθώ περισσότερο και θα το τολμήσω.
Μετά το παιχνίδι στην σχολική αυλή ακολουθεί η Επιστροφή στην τάξη.
«Retour a l’ordre» ονομάστηκε η τάση που παρατηρείται στη ζωγραφική στην Ευρώπη αλλά και στην Αμερική μετά το 1919, για στροφή προς τις εθνικές πολιτιστικές αξίες, την παράδοση, για μια τέχνη χωρίς τις «αυθαιρεσίες» των πρωτοποριακών κινημάτων. Το συντηρητικό αίτημα της «επιστροφής στην τάξη» κυριάρχησε πρώτα στην Γαλλία και καθόρισε την φυσιογνωμία του παρισινού καλλιτεχνικού περιβάλοντος στα χρόνια του μεσοπολέμου.
Κάτι αντίστοιχο συνέβη στην Ελλάδα και την δεκαετία του ’80. Επιστροφή στην τάξη, επιστροφή στην καθαρή ζωγραφική, μια τέχνη περισσότερο κατανοητή και αποδεκτή από το κοινό, που συνεχίζει να διατηρεί την κυρίαρχη θέση της στην Ελλάδα. Χαρακτηρισμοί που διαχωρίζουν την ζωγραφική σε παραδοσιακή και μοντέρνα ή παραστατική και αφηρημένη, θεωρώ ότι είναι σήμερα ξεπερασμένοι.
Η Γενιά του ’80 και ιδιαίτερα η πενταετία 1955-1060, μας έδωσε τον Τάσο Μαντζαβίνο και τον Εδουάρδο Σακαγιάν, τον Νίκο Αλεξίου και τον Νίκο Ναυρίδη. Και είμαστε υπερήφανοι.
Χρίστος Χριστοφής
Αύγουστος, 2017