Η παρούσα έκθεση, ΠΡΑΞΗ 3 – Ζωγραφική 1945-1955, αποτελεί συνέχεια των εκθέσεων που ξεκίνησαν το 2013 στην Πινακοθήκη Γιώργου Βογιατζόγλου, με σκοπό την παρουσίαση τμηματικά των έργων της Συλλογής.
Η επιλογή των έργων έγινε από τα 116 έργα, 48 Ελλήνων καλλιτεχνών της Συλλογής που γεννήθηκαν τη δεκαετία 1945-1955, δηλαδή τα χρόνια του εμφυλίου ή λίγο μετά και εμφανίζονται καλλιτεχνικά την περίοδο της δικτατορίας και της έκρηξης των ελευθεριών που ακολούθησε.
Από την πρώτη παρουσίαση των έργων της Συλλογής επελέγει η χρονολογική ανάγνωση των έργων, σύμφωνα με την ημερομηνία γέννησης των καλλιτεχνών. Δεν θα μπορούσε άλλωστε να ακολουθηθεί υφολογική ή μορφολογική κατάταξη που διαμόρφωσαν οι γενιές ή τα κινήματα γιατί, αν και η Συλλογή περιλαμβάνει ιδιαίτερα μεγάλο αριθμό καλλιτεχνών και έργων, τα έργα αναπόφευκτα κατανέμονται άνισα, άλλοτε πρώιμα και άλλοτε όψιμα.
Οι περισσότεροι από τους συμμετέχοντες καλλιτέχνες οργάνωσαν την πρώτη ατομική τους έκθεση στα τέλη της δεκαετίας του ’70 ή στις αρχές της δεκαετίας του ’80 και το έργο τους γίνεται αποδεκτό στους συλλεκτικούς και τεχνοκριτικούς κύκλους πολύ νωρίς, ταχύτερα από ότι στο παρελθόν. Τότε συναντάμε και την ομάδα των «Νέων Ελλήνων Ρεαλιστών» (Γ.Βαλαβανίδης, Κ.Κατζουράκης, Χρ.Μπότσογλου, Κ.Δίγκα, Γ.Ψυχοπαίδης) που με το έργο τους σχολιάζουν την κοινωνική πραγματικότητα. Η έκθεσή τους το 1972 στο Ινστιτούτο Γκαίτε, θα μπορούσε να θεωρηθεί αφετηριακό γεγονός της γενιάς του ’70. Η Κλεοπάτρα Δίγκα (γ.1945), που συμμετέχει στην έκθεση μας με δύο εξαιρετικά έργα, αποτελεί και τον συνδετικό κρίκο μεταξύ αυτής της έκθεσης και της προηγούμενης, ΠΡΑΞΗ 2 – Ζωγραφική 1935-1945, όπου παρουσιάστηκαν και έργα των υπολοίπων της ομάδας.
Ο Μάνος Στεφανίδης στο «Ελληνομουσείον», στο κεφάλαιο «Νεορομαντικοί της εικόνας» αποκαλεί «νεορομαντικούς» τους ζωγράφους που «υπεραμύνονται του τελάρου και των παραδοσιακών αναπαραστατικών τεχνικών και επιμένουν στη χαρτογράφηση προσωπικών χώρων και στη διατύπωση εξομολογητικών καταστάσεων» με προεξάρχοντες τον Στ. Δασκαλάκη και την Ειρ. Ηλιοπούλου αλλά και τους νεότερους Εδ. Σακαγιάν και Γ. Ρόρρη. Είναι οι συνεχιστές των Νέων Ρεαλιστών του ’70. Στους «νεορομαντικούς» περιλαμβάνει επίσης τον Μ. Μανουσάκη και τον Θ. Μακρή που συμμετέχουν στην έκθεση με έργα αντιπροσωπευτικά της δουλειάς τους, καθώς και τους νεότερους Τ. Μισούρα, Μ. Μαδένη, Χρ. Μποκόρο, Κ. Παπανικολάου, έργα των οποίων θα εκτεθούν με την επόμενη ενότητα (ΠΡΑΞΗ 4) των έργων της Συλλογής.
Οι «νεορομαντικοί» του Μάνου Στεφανίδη είναι οι εκφραστές της Νέας Παραστατικότητας, όπως ονομάστηκε αυτή η έντονη τάση για «επιστροφή στο τελάρο» που διαμορφώθηκε γύρω στο 1990. Ανάμεσά τους και όλοι, μα όλοι, οι Έλληνες μαθητές του Λεονάρντο Κρεμονίνι στη Σχολή Καλών Τεχνών στο Παρίσι, που αγαπήθηκαν από τους Έλληνες φιλότεχνους, γνώρισαν μεγάλη εμπορική επιτυχία τις τελευταίες δεκαετίες και βρήκαν πολλούς νεότερους μιμητές. Στην ευρύτερη αναγνώρισή τους σημαντικό ρόλο έπαιξαν η Διευθύντρια της Εθνικής Πινακοθήκης Μ. Λαμπράκη-Πλάκα και ο συλλέκτης Βλάσης Φρυσίρας και, τα τελευταία χρόνια, ο συλλέκτης Σωτήρης Φέλιος.
Οι ζωγράφοι που γεννήθηκαν αυτή την περίοδο διανύουν την έκτη δεκαετία της ζωής τους, με έργο αναγνωρίσιμο και πλούσια παρουσία στην ελληνική εικαστική σκηνή, όμως, εκτός πολύ λίγων εξαιρέσεων, με περιορισμένη παρουσία στο εξωτερικό. Ανάμεσά τους οι αξιόλογοι δημιουργοί Κυριάκος Μορταράκος και Τριαντάφυλλος Πατρασκίδης, η Κλεοπάτρα Δίγκα, ο Μιχάλης Μανουσάκης, η Μαριγώ Κάσση, ο Περικλής Γουλάκος, ο Γιάννης Αδαμάκος, ο Στέφανος Δασκαλάκης, ο Δημήτρης Κούκος, ο Θανάσης Μακρής και πολλοί ακόμη σημαντικοί καλλιτέχνες που συμμετέχουν στην έκθεση.
Ο Κυριάκος Μορταράκος είναι ζωγράφος λιτός, ασκητικός και ιδιαίτερα ατμοσφαιρικός. Η ζωγραφική του έρευνα, από πολύ νωρίς τον οδήγησε στη χρήση διαφόρων υλικών και τρισδιάστατων στοιχείων. Από την δεκαετία του ’90, η ώριμη δουλειά του περιλαμβάνει εκτός από επιτοίχια έργα, κατασκευές και εγκαταστάσεις. Η γραφή στα έργα του, αφηγηματικού ή ημερολογιακού αλλά και φιλοσοφικού περιεχομένου, λειτουργεί ως προέκταση της ζωγραφικής του, υποκαθιστώντας, μερικές φορές, εικόνες και αντικείμενα του πίνακα. Αναμφισβήτητα ένας σπουδαίος καλλιτέχνης και δάσκαλος.
Ο Τριαντάφυλλος Πατρασκίδης, καθηγητής επί σειρά ετών στην ΑΣΚΤ, όπου διετέλεσε και πρύτανης (2006-2010). Η ζωγραφική του ανθρωποκεντρική. Μεγάλες, γυναικείες συνήθως, φιγούρες που κυριαρχούν όχι μόνο στο τελάρο αλλά και στο χώρο όπου παρουσιάζονται. Έντονα περιγράμματα, δυναμικές πινελιές, ανατομικές παραμορφώσεις. Παράλληλα με τη ζωγραφική έχει ασχοληθεί και με τη γλυπτική και έχει δημιουργήσει έργα μεγάλων διαστάσεων.
Η Κλεοπάτρα Δίγκα σπούδασε ζωγραφική και σκηνογραφία στην ΑΣΚΤ και συνέχισε σπουδές στο Παρίσι με υποτροφία της Ακαδημίας Αθηνών. Τα πρώτα χρόνια έδειξε ενδιαφέρον για την ποπ-αρτ, όμως σύντομα στράφηκε σε ένα είδος κριτικού ρεαλισμού και στη συνέχεια η θεματολογία της αποκτά έντονο ανθρωποκεντρικό και υπαρξιακό χαρακτήρα. Οι ενότητες έργων της, Αυτοπροσωπογραφίες και Ανθρώπινη Κατάσταση που παρουσίασε σε ατομικές εκθέσεις το 1999 και το 2008 αντίστοιχα, αποτελούν σημαντικά δείγματα της ώριμης δουλειάς της. Δύο έργα από την δεύτερη ενότητα ανήκουν στη Συλλογη Βογιατζόγλου και εκτίθενται σε αυτή την έκθεση.
Ο Μιχάλης Μανουσάκης είναι τακτικός καθηγητής στην ΑΣΚΤ. Ένας ακόμα καλλιτέχνης που στα έργα του κυριαρχεί η ανθρώπινη μορφή. Το έργο του είναι ιδιαίτερο και ξεχωριστό, ποιητικό και συχνά με εννοιακό περιεχόμενο. Αντί για τον καμβά συχνά επιλέγει τη σκληρή επιφάνεια του ξύλου, αναδεικνύοντας τα εικαστικά χαρακτηριστικά του. Η προσωπική του μυθολογία, οι σχέσεις των δύο φύλων, η παιδική ηλικία, τα παιχνίδια, το δέντρο, ο οίκος, η εστία της φωτιάς, αποτελούν τη θεματολογία του. Είναι ένας ευφυής και ευαίσθητος παραγωγός εικόνων.
Η Μαριγώ Κάσση σε όλη την εικαστική της πορεία δεν σταμάτησε να χρησιμοποιεί νέες τεχνικές και καινούργια υλικά. Σχέδια, ακουαρέλες, λάδια, κατασκευές, εγκαταστάσεις και ποικιλία υλικών όπως χειροποίητο χαρτί, ύφασμα, ξύλο, σύρμα κ.α. Το έργο της χαρακτηρίζουν η σχεδιαστική ευαισθησία και η ποιητική διάθεση. Η εγκατάσταση Κοπτική-Ραπτική που παρουσίασε το 2005 στο Πελοποννησιακό Λαογραφικό Ίδρυμα στο Ναύπλιο αποτελεί το πιο δημοφιλές κομμάτι της δουλειάς της. Η έκθεσή της Δύο Χ, το 2009 στην Αθήνα, εγκατάσταση με 18 μικρές ντουλάπες, αποτελεί, ίσως, το πιο σημαντικό έργο της.
Ο Περικλής Γουλάκος μετά από μία αρχική εξπρεσιονιστική περίοδο καθιέρωσε μία ιδιαίτερη γραφή που συνεχίζει να υπηρετεί μέχρι σήμερα. Χώροι, φιγούρες, αντικείμενα, μέσα από την εικαστική τους επεξεργασία, σχεδιασμένα συχνά με έντονα περιγράμματα και γραφιστική διάθεση, σε χρωματιστό φόντο με περίτεχνα μοτίβα, αποκτούν μια ιδιαίτερη εκφραστική ένταση. Ένας ξεχωριστός καλλιτέχνης με ξεχωριστό έργο.
Ο Γιάννης Αδαμάκος είναι ζωγράφος με πλούσια εικαστική παρουσία (23 ατομικές εκθέσεις και συμμετοχή σε 140 περίπου ομαδικές). Ο άνθρωπος, η φύση, καθώς και η μεταξύ τους σχέση, αποτελούν τις θεματικές επιλογές του ζωγράφου που παρουσιάζει σε συνεχόμενες ενότητες. Στην έκθεση συμμετέχει με δύο αντιπροσωπευτικά έργα, το Corpus του 1985 και το μεταγενέστερο, μεγάλων διαστάσεων έργο, με τίτλο Κόκκινο Τοπίο.
Το έργο του Στέφανου Δασκαλάκη αγαπήθηκε από το ελληνικό φιλότεχνο κοινό από πολύ νωρίς. Εσωτερικοί χώροι και νεκρές φύσεις ζωγραφισμένα με ρεαλιστικό τρόπο και θερμά χρώματα. Ακολούθησαν τα έργα με σαφή αναφορά στη φθορά του χρόνου και την εγκατάλειψη και την τελευταία δεκαετία τα γυναικεία πορτρέτα, έργα που ανήκουν πλέον σε μεγάλες ιδιωτικές συλλογές.
Ο Δημήτρης Κούκος έχει παρουσιάσει το έργο του σε περισσότερες από 40 ατομικές εκθέσεις. Η ζωγραφική του κινείται στα όρια της παραστατικότητας και της αφαίρεσης, με το φως να παίζει πρωταγωνιστικό ρόλο. Μία ενότητα έργων του, μικρών διαστάσεων, του 2009 και μετά, με τον τίτλο Σύνθεση, αναδεικνύουν τη σοφία του ώριμου καλλιτέχνη, αλλά και τη φρεσκάδα, την τόλμη και το θράσος νέου ζωγράφου.
Ο Θανάσης Μακρής εκπροσωπείται με πέντε έργα στη Συλλογή Βογιατζόγλου, μεταξύ των οποίων και εξαιρετικά δείγματα της δουλειάς του, που παρουσιάζονται στην έκθεση. Η ζωγραφική του είναι κυρίως ανθρωποκεντρική. Νήπια, παιδιά, γυναίκες, άνδρες, γέροντες, όρθιοι, καθιστοί ή ξαπλωμένοι, αλλά και τοπία. Ο Μάνος Στεφανίδης έγραψε για τον ζωγράφο «Ο Μακρής, χωρίς εφέ, συνεχίζει τη ζωγραφική παράδοση της σαρκωμένης, υγρής πινελιάς, όπως τη γνωρίζουμε από τον Νικόλαο Λύτρα».
Θεωρώ υποχρέωσή μου να αναφέρω ορισμένους σημαντικούς εικαστικούς καλλιτέχνες, γεννημένους τη δεκαετία 1945-1955, που δεν περιλαμβάνονται στην έκθεση. Δ. Αληθεινός, Μ. Αρφαράς, Ν. Μπάικας, Τ. Χριστάκης, Α. Γεωργίου, Γ.Χατζημιχάλης, Μ. Χατζηπατέρας, Γ.Λάππας, Α.Παπαδημητρίου, Τ.Παυλόπουλος, Δ.Σακελίων, Κ.Βαρώτσος, Β.Ξένου. Είμαι βέβαιος ότι θα συναντήσουμε αρκετούς από αυτούς σε μελλοντικές εκθέσεις της Πινακοθήκης.
Χρίστος Χριστοφής
Ιούλιος, 2016